Hoe ontvouwt de mogelijkheid tot het aangaan van menselijke relaties zich?

Hoe ontwikkelt een kind gehechtheidsrelaties, wanneer de condities ondersteunend zijn?

De 6 fasen van hechting

Gebaseerd op de ontwikkelings- en relationele theorie van dr. Gordon Neufeld, ontvouwt hechting zich in zes sequentiële fasen. Daarbij geeft elke nieuwe fase antwoord op de vragen: Hoe ga ik om met scheiding van de primaire hechtingsfiguur? Hoe kan ik me toch verbonden blijven voelen bij een separatie?

Als alle condities optimaal zijn volgen de fasen zich op in de eerste zes levensjaren. Echter, het gaat hierbij niet om zogenaamde kritische perioden (een periode waarin het kind vatbaar is voor specifieke ontwikkeling/ het is dan of nooit). Ook later in het leven kan je bepaalde fasen van gehechtheid nog bereiken en verdiepen, als dit eerder niet gebeurde. Kinderen met uitdagingen op gebied van ontwikkeling, ziekte, trauma, neurodiversiteit etc. zullen niet altijd deze fasen bereiken overeenkomstig de jaren, maar hun eigen lijn van ontwikkeling volgen qua tijd. Het is dus geen strak schema waarin kinderen iets ‘moeten’ behalen. Veel volwassenen bereiken niet eens alle fasen.

1 Hechting via de zintuigen

Het eerste levensjaar (0-1) gaat het om hechten via de zintuigen. Baby’s oriënteren zich via de zintuigen. De geur, geluiden, fysieke aanrakingen, smaak van de primaire opvoeder zorgen voor een gevoel van oriëntatie in de ruimte en dit geeft veiligheid. Het zorgt voor stressregulatie bij de baby. Via de zintuigen kan een baby zich dus aan de primaire opvoeder hechten. Op die manier kan je dus in contact en nabij je baby zijn, en de baby voelt zich dicht bij je. Door in zicht, gehoor, geur en tast te zijn en blijven houd je de verbinding met je kind vast en andersom.

Baby’s willen dichtbij de primaire opvoeder zijn. Vaak zie je dat ze niet alleen willen slapen.  Het niet verbonden zijn via de zintuigen maakt dat dit onveilig voelt. Het alarmeert en zorgt ervoor dat de baby gaat signaleren. Het wil de verbinding herstellen. Dit is waarom baby’s vaak in contact willen slapen.

Implicaties voor slaap

Door de nabijheid te behouden (rooming-in/ veilig samen slapen/ contactslaap) kan de baby de primaire opvoeder ruiken, zien, horen, voelen, proeven etc.

Lukt dat om een of andere reden niet dan kan je de verbinding in stand houden door bijvoorbeeld te zorgen dat de geur er is: slaap op het beddengoed van de baby, impregneer het op die manier met jouw geur. Zorg dat de baby jouw geluiden kan horen, zing liedjes, zorg dat je nabij blijft en beschikbaar bent voor knuffels en fysiek contact.

2 Hetzelfde willen zijn/ gelijkenissen hebben

In het tweede levensjaar (1-2) willen kinderen dezelfde dingen doen als diegene(n) aan wie ze gehecht zijn. Je ziet een kind dan geluiden, gebaren en gebruiken imiteren.  Ze willen eten wat jij eet, ze gaan praten zoals jij praat en ze doen huishoudelijke zaken zoals jij dat doet. Ze willen zijn zoals jij.

Hechten door gelijkenis is het antwoord van het brein op het niet zintuiglijk bij elkaar kunnen zijn. Dreumesen gaan kruipen/lopen en komen daarmee op grotere zintuiglijke afstand van de gehechtheidsfiguur. Als je de primaire opvoeder niet kunt zien, ruiken, voelen etc. dan kan je toch met elkaar verbonden blijven door dezelfde geluiden te maken of ‘hetzelfde’ te zijn.

Als alles goed verloopt kan een kind dat 2 wordt zich hechten via zintuigen en gelijkenissen. Maar ook oudere kinderen (en volwassenen) zie je dit doen. Kinderen zie je vaak dezelfde kleding of taal prefereren als hun vriendje/vriendinnetje. Volwassenen die elkaar erg mogen nemen elkaars taalgebruik en lichaamshoudingen over.

Implicaties voor slaap:

3 Erbij horen, deel zijn van en loyaal zijn aan

In het derde levensjaar (2-3) worden kinderen zich bewust van verschillen tussen mensen. Ze merken dat ze niet hetzelfde zijn als diegenen aan wie ze gehecht zijn. Het is een stukje individuatie, het startende besef dat je een eigen ik bent.

Het antwoord van het brein op als je niet meer hetzelfde kunt zijn, is om deel uit te maken van en erbij te horen.

Je ziet in deze fase dat kinderen hechtingsfiguren (of -spullen) ‘toe-eigenen’ (het is míjn mama, míjn vriend, míjn auto). Ze gaan kant kiezen, partij kiezen. Ze komen op voor de hechtingsfiguur en willen diegene beschermen. Ze zijn heel loyaal en willen dienen en gehoorzamen. Op die manier voelen ze zich verbonden.

Implicaties voor slaap:

4 Belangrijk zijn voor iemand, speciaal zijn, er toe doen

In het vierde levensjaar (3-4) wordt duidelijk voor het kind dat mama en papa (of andere gehechtheidsfiguur) gehecht zijn aan wat speciaal voor hen is. Dat wil het kind ook! Het krijgt een sterke drang om speciaal en belangrijk gevonden te worden door diegenen aan wie het gehecht is. Het kind wil ertoe doen en iets voor je betekenen. Kinderen in deze fase willen zien en voelen dat de gehechtheidsfiguur hen het aller-speciaalste vindt. Ze willen dat je trots op ze bent.

Implicaties voor slaap:

5 Liefde

In het vijfde levensjaar (4-5) kunnen kinderen de fase ingaan dat ze hun hart aan je geven. Het is de fase van liefde voelen. Diepe emotionele liefde. Je ziet kinderen hartjes tekenen, kusjes tekenen en er komt een (nog grotere) drang naar intimiteit. Kinderen willen met je trouwen en hunkeren ernaar om jouw liefde te voelen en horen. Het is een heel kwetsbare fase, de ander je hart geven kan angstig zijn. Vertrouwen op de relatie is dus van groot belang. Benadrukken dat de liefde er altijd is, en dat daar niet voor gewerkt hoeft te worden kan helpen dit vertrouwen op te bouwen.

Implicaties voor slaap

6 Gekend worden

De laatste fase van gehechtheid in het zesde levensjaar (5-6) is gekend worden. Deze fase gaat om psychologische intimiteit. Het gaat om een sterk besef dat de mensen aan wie het kind gehecht is hem door en door kennen en het kind echt ‘zien’. Het kind voelt zich gezien, gehoord en gekend. Kinderen willen merken dat je precies weet waar ze wel of niet van houden, waar ze wel of niet blij, bang, boos, verdrietig van worden. Ze voelen zich geliefd en verbonden als ze merken dat je moeite hebt gedaan voor iets waarvan je weet dat het belangrijk voor hen is. Het delen van geheimen met elkaar geeft een intieme laag en draagt bij aan het gevoel iemand van binnen en buiten te kennen.

Implicaties voor slaap:

Kinderen willen zich gezien en gehoord voelen, je niet begrepen voelen is alarmerend in deze fase. Het helpt om écht te luisteren naar het kind. Door met aandacht te kijken en voelen wat er speelt in het leven van het kind wordt het gezien en gehoord en voelt het zich gezien en gehoord. Dit geeft rust en kalmte.

Denk aan:

Wat vindt het kind prettig (niet die pyjama met die naden maar die zachte); Wat speelt er in het leven van het kind? (Ik snap dat je het lastig vindt om te gaan slapen na wat er vandaag op school gebeurd is); Zijn er spanningen of angsten die geadresseerd moeten worden (zal ik even (of langer) bij je blijven?).

Tot slot

Een persoon kan zich alleen hechten aan mensen op het niveau van de fase waarin ze zitten. Als iemand bijvoorbeeld vastloopt bij de fase 3 ‘erbij horen’ dan zal hechting zich vooral presenteren op het niveau van gelijk willen zijn.

Kinderen ontwikkelen hechting spontaan als de condities goed zijn. Dat vraagt vooral een uitnodiging om er te mogen zijn in jouw nabijheid (je bent een veilige en warme plek) en een zacht hart dat niet in verdedigingsmodus staat (een mate van kwetsbaarheid om elke emotie te kunnen voelen).