Emotie, emotie-regulatie emotie-coaching

Om goed in slaap te kunnen vallen is een kalme staat van belang. Het bedtijdritueel kan daarbij helpen (lees daarover meer hier). Een gestrest of angstig kind valt moeilijker in slaap. Emotionele staat is dus van belang. Maar hoe zit dat met emoties bij kinderen? Hoe kunnen we kinderen helpen om die kalme staat te bereiken, aangezien ze dit (afhankelijk van leeftijd) vaak zelf niet voor elkaar krijgen. In deze blog leg ik wat meer uit over emoties, emotie-regulatie en emotie-coaching.

Wat zijn emoties

Kinderen laten al gelijk na de geboorte emotionele reacties zien. Zo huilt een baby omdat het bijvoorbeeld honger of pijn heeft. Als een kind ouder wordt dan wordt het repertoire aan emoties groter, zowel qua herkenning als ervaring. Emoties worden geleerd door ervaringen, sociale en culturele invloeden.

Basis-emoties

Mensen hebben universele basis-emoties. Deze staan bekend als:

• boosheid/woede
• verdriet
• angst
• vreugde/plezier
• liefde
• verassing/verbazing
• afkeer/walging
• schaamte/schuld

Er zijn natuurlijk veel meer emoties dan bovengenoemde, maar deze nuances zijn afgeleid van één van genoemde basisemoties. Zo is bijvoorbeeld geluk terug te leiden naar vreugde en verontwaardiging naar boosheid. Voor het gemak worden de basisemoties vaak nóg verder teruggebracht naar 4 kern-emoties, ook wel de 4 B’s genoemd: boos, bang, blij, bedroefd.

Primaire emoties

Er is onderscheid tussen primaire en secundaire emoties.

Bij primaire emoties gaat het om emoties die optreden als reactie op externe prikkels. Het gebeurt als het ware vanzelf zonder je er direct bewust van te zijn. Het lichaam reageert op iets van buitenaf. Bijvoorbeeld als er een harde knal is, kan je schrikken. Deze emoties worden voornamelijk aangestuurd via de amygdala en hypothalamus, in de hersenen. De amygdala legt verbanden tussen ontvangen sensorische prikkels en koppelt deze aan emoties. De hypothalamus is o.a. betrokken bij emoties en het autonome zenuwstelsel (dat bijvoorbeeld voor die schrikreactie zorgt).

Secundaire emoties

Secundaire emoties worden wél bewust beleefd en hierbij is de prefrontale cortex betrokken. Dit is het deel van de hersenen dat betrokken is bij cognitieve en emotionele functies zoals het nemen van beslissingen, plannen, impulsbeheersing en sociaal gedrag. Secundaire emoties zijn vaak een reactie op een primaire emotie. Een kind dat primair bang is kan bijvoorbeeld schaamte laten zien. Deze emoties worden ontwikkeld door een proces van leren en ervaren. Als dat bange kind bijvoorbeeld gestraft wordt omdat het iets niet durft kan dat kind een gevoel van schaamte ontwikkelen, wat herhaaldelijk kan optreden bij opvolgende periodes van angst.

Emotie-herkenning en erkenning

Hoe er op de primaire emoties van het kind wordt gereageerd is dus van belang in de ontwikkeling van secundaire emoties en of een kind zich emotioneel adequaat ontwikkelt. Een kind dat niet in zijn emotie wordt erkend, leert ook niet hoe hij met die emotie moet omgaan, want de emotie wordt immers niet ‘gezien’ of geaccepteerd. Daarom is het zo belangrijk om zo jong mogelijk te werken aan emotie-herkenning en erkenning. Ouderlijke ‘emotie-coaching’ betreft het erkennen en valideren van de gevoelens van hun kinderen, alsook het begeleiden hoe ze met intense of negatieve emoties om kunnen gaan. Kinderen die door hun ouders worden gecoacht in hun emoties zijn beter in staat tot emotieregulatie en ontwikkelen een betere stressrespons (Gottman et al, 1996). Door emotie-coaching leren kinderen de emoties die ze ervaren beter begrijpen en snappen ze beter waarom ze zich zo voelen en hoe ze ermee om kunnen gaan (Gottman, 1996, 1997).

Emotie-coaching en leeftijd

Baby’s

Welke emoties kinderen uiten hangt onder andere af van leeftijd. Baby’s laten vooral primaire emoties zien. Een voorbeeld is huilen. Hiermee kan een baby bijvoorbeeld ongemak, honger of pijn uiten. Een baby heeft maar zeer beperkte zelfregulerende vaardigheden. Sommige baby’s kunnen in de eerste maanden van hun leven een vorm van orale zelf-kalmering toepassen als reactie op stress door bijvoorbeeld op hun handje te zuigen (Rothbarth et al, 1992). Een baby zal echter vooral de ouder/opvoeder signaleren dat er iets niet goed is (door bv te huilen). Baby’s zijn namelijk veelal aangewezen op co-regulatie, dat wil zeggen dat de ouder het kind ondersteunt en helpt om met de emotie om te gaan. Dat kan zijn door bijvoorbeeld te troosten, vast te houden, te zingen, te wiegen. Daarbij is het sowieso goed om de emotie van het kind te benoemen, dit creëert al enig bewustzijn en herkenning van de emotie. 

Oudere kinderen

Hoe ouder het kind wordt, des te meer het zich bewust wordt van ouderlijke co-regulatie. Een kind van 1 kan al beter zijn ouder of opvoeder opzoeken wanneer het een intense emotie ervaart. Bij dreumesen en peuters kan je nog veel gerichter coachen. Je kunt kinderen aanmoedigen om de emotie te uiten. Dus niet: ‘huil maar niet, kusje erop en het is over’ , maar ‘ben je verdrietig omdat je je pijn hebt gedaan? Ik snap het, huil maar even uit bij mij’. Kinderen leren daarnaast veel van wat ze van hun ouders zien. Als je als ouder laat zien hoe je met emoties omgaat, geeft dit model aan je kind. Heb je stress omdat je de deur achter je dicht hebt laten vallen terwijl de sleutels nog binnen liggen, laat dan zien hoe je deze stress te boven komt (bijvoorbeeld door een paar keer diep adem te halen, uit te spreken wat je gaat doen om de situatie op te lossen). Hoe ouder het kind wordt des te meer manieren om op een speelse manier emoties te leren kennen. Er zijn tal van spelletjes of ideeën om kinderen bewust te maken van emoties en ze te leren met emoties om te gaan.

Geef model

Kinderen zijn enorme emotie-magneten. Ze pikken emoties op van de mensen om zich heen, en met name van ouders. Dit fenomeen wordt emotion contagion genoemd. Dit betekent dat als je kind gestrest is, je dit positief kunt beïnvloeden door zelf de kalmte te bewaren. Je kind pikt jouw ademhaling, hartslag en emotionele toestand op. Andersom helpt het dus niet om gefrustreerd te reageren op je kind als het bijvoorbeeld wakker wordt in de nacht. Dat zal het kind niet doen kalmeren maar juist meer frustreren, wat slapen niet ten goede zal komen.

Conclusie

Vroeg beginnen met emotionele coaching is van belang voor kinderen. Een kind dat zich veilig genoeg voelt om emoties te uiten zal sneller en betere emotie-regulatie vaardigheden ontwikkelen die gebruikt kunnen worden om met intense emoties om te kunnen gaan (Kochanska, 2001). En die coaching kan dus al jong van start gaan!