Hoofdbonken bij baby’s en kinderen, wat nu?

Sommige kinderen bonken herhaaldelijk hun hoofd tegen de randen van het bed bij het in slaap vallen. Ik krijg geregeld een bezorgde ouder met de vraag: Mijn kind is aan het hoofbonken in bed, wat nu? In deze blog leg ik een en ander uit over hoofdbonken bij baby’s en kinderen.

Wat is hoofdbonken?

Misschien heb je niet echt een idee bij hoe hoofdbonken eruit kan zien. Het betreft het herhaaldelijk, stereotiep en ritmisch met het hoofd bonken op ofwel het matras, zijkanten of hoofdbord van het bed of tegen de muur. Dit kan liggend gebeuren of op handen en knieën zittend of rechtop zittend. Hoofdbonken valt in slaapland onder de slaap-gerelateerde ritmische bewegingsstoornissen (Sleep Related Rythmic Movement Disorder- RMD). Dit hoeft niet alleen hoofdbonken te zijn maar het betreft ook met het hele lichaam op en neer bewegen (bijvoorbeeld zittend op handen en knieën) ook wel body rocking genoemd, of het zijwaarts op en neer rollen met het hoofd, ook wel head rolling genoemd. Het komt vaak voor tijdens de overgang van wakker zijn naar slapen tijdens bedtijd maar wordt ook gezien bij slaapjes overdag of bij nachtwaken. Soms wordt het ook tijdens de slaap zelf gezien maar dit komt minder vaak voor. Soms maken kinderen tijdens deze bewegingen ook geluiden zoals ritmisch meehummen.

Hoofdbonken bij baby’s en kinderen, hoe vaak komt het voor en op welke leeftijd?

Het maken van ritmische bewegingen (waaronder hoofdbonken) komt vaak voor bij jonge kinderen. Studies laten zien dat 59% van de kinderen een vorm van ritmische beweging laat zien bij het inslapen, waarvan nog 5% op vijf jarige leeftijd (Mindell & Owens, 2015). Er is sprake van een genetische component, het kan in de familie voorkomen. Vaak zie je dat dit gedrag begint voor de eerste verjaardag (soms al met 6 maanden, vaak rond 8/9 maanden) en het neemt af naarmate het kind ouder wordt. Op 4 tot 5-jarige leeftijd laten de meeste kinderen het gedrag niet meer zien. Je ziet het vaker voorkomen bij jongens dan bij meisjes. En het is iets wat veel voorkomt bij zich normaal ontwikkelende kinderen. Enkel en alleen deze ritmische bewegingen bij de overgang naar slaap is dan ook geen indicatie voor bijvoorbeeld een ontwikkelingsstoornis. Kinderen met bepaalde ontwikkelingsstoornissen (zoals een autisme spectrum stoornis of ADHD), psychopathologie of zintuiglijke problematiek (bijvoorbeeld blinde kinderen) laten soms ritmische bewegingen zien, maar doen dit vaak op meer momenten dan alleen bij de overgang naar slaap. Daarnaast kan het bij deze groepen kinderen gaan om aanhoudende bewegingen die ernstiger zijn waarbij wel degelijk zelfverwonding kan optreden. Maar als je kind zich verder goed ontwikkelt en er geen zorgen zijn over de gezondheid van je kind, dan zijn de ritmische bewegingen zeer waarschijnlijk dus geen reden voor zorg.

Waarom doen kinderen dit?

Redenen waarom zich normaal ontwikkelende kinderen hoofdbonken bij de overgang naar slaap (of ander repetitieve ritmische gedragingen laten zien):

• Het is een manier om te kalmeren (ofwel stressreductie). Kinderen kunnen dit gedrag laten zien omdat het herhaaldelijk ritmisch bewegen een kalmerende en stress-verlagende functie heeft. Ze gebruiken het om in slaap te kunnen vallen, net zoals kinderen bijvoorbeeld duimzuigen of met hun haren spelen als ze in slaap vallen.
• Soms wordt dit gedrag vertoond wanneer het kind pijn heeft. Wanneer een kind bijvoorbeeld een oorontsteking heeft of last heeft van doorkomende tanden kan het zichzelf pijn doen zorgen voor productie van endogene opiaten (endorfine) door het lichaam, welke een pijnstillende werking hebben (Leknes et al, 2008).
• Sommige kinderen doen dit als een vorm van zelfstimulatie. Dit zie je bijvoorbeeld als kinderen overdag te weinig stimulatie krijgen vanuit de omgeving of als kinderen veel behoefte hebben aan sensorische stimulatie.
• Soms gaan kinderen hoofdbonken vanuit frustratie of onmacht. Maar in dat geval zie je het gedrag meestal ook voorkomen op andere momenten en niet alleen bij het in slaap vallen.
• Ook zijn er kinderen die met dit gedrag als het ware geleerd hebben dat ze daarmee aandacht van de ouder krijgen, omdat de ouder er herhaaldelijk aandacht aan heeft geschonken. Ook hier gaat het meer om een gedragsprobleem dan om een slaap-gerelateerde gedraging. Het inadequaat aandacht geven aan dit gedrag kan in zulke gevallen het hoofdbonken in stand houden of versterken.

Kan het kwaad?

Vaak zie je dat kinderen er vanzelf weer uit groeien. In de meeste gevallen, bij zich verder normaal ontwikkelende kinderen, zijn deze ritmische bewegingen niet schadelijk en wordt de slaap er niet door beïnvloed, ook al zou je als ouder anders denken als je het ziet gebeuren. Kinderen kennen hun eigen pijngrens heel goed en stoppen op het juiste moment, voordat er echt letsel op kan treden (maar blauwe plekken zijn niet ongewoon).

Wat kan je ertegen doen?

Niet zo heel veel. Je kind groeit er vanzelf uit (als je kind een gezond kind is zonder verdere ontwikkelingsproblematiek).

• Je kunt proberen de geluidsoverlast van het bonken voor jezelf terug te brengen door het bedje iets van de muur te plaatsen.
• Gebruik geen bedbumpers of kussens in het bed vanwege het risico op wiegendood/verstikking. Wat je wel kunt overwegen is om tijdelijk een (veilig) campingbedje te gebruiken waarvan de wanden flexibeler zijn. Maar, de meeste kinderen zullen een manier vinden om het hoofdbonken voort te kunnen zetten, wat je ook bedenkt.
• Zorg ervoor dat je kind zich niet kan verwonden aan uitstekende schroeven en dergelijke.
• Zorg voor voldoende sensorische stimulatie overdag. Gebruik bijvoorbeeld ritmische activiteiten zoals dansen op muziek, springen op een trampoline, klappen in de handen etc.
• Zorg voor een kalmerend bedtijdritueel (meer daarover lees je hier).
• Verder wil je kritisch bekijken of je kind niet oververmoeid of juist ondervermoeid is. Aanpassing van dutjes en bedtijd of onderzoek naar andere stoorzenders voor slaap kan in sommige gevallen zorgen voor meer en kwalitatievere slaap, waardoor nachtwaken minder voorkomt en dus ook het hoofdbonken minder optreedt.
• Zorg ervoor dat je eventuele medische problemen uitsluit. Hoofbonken kan een gevolg zijn van onderliggende pijn (zoals bijvoorbeeld een oorontsteking).
• In ernstige gevallen of in het geval dat het gedrag langdurig blijft bestaan is het raadzaam je te laten doorverwijzen naar een specialist voor grondigere diagnostiek en eventuele medicamenteuze behandeling.