Ik zie en hoor het geregeld voorbij komen. Slapen moet je leren. Slapen is een vaardigheid. Maar is dat wel zo? Kan je slapen leren? Is slapen een aangeleerde vaardigheid?

Slapen is een lichaamsfunctie

Slapen is een hele normale (maar complexe) functie van je lichaam. Het zorgt voor fysiologische homeostase. Dit wil zeggen dat het bijdraagt aan het behouden van een evenwicht in je lichaam. Word je moe, dan zorgt slapen ervoor dat je moeheid wordt teruggedrongen. Dit is iets wat natuurlijk gebeurt. Het is niet iets wat je moet leren, het gebeurt gewoon.

2 processen die betrokken zijn bij slaap

Slapen word gereguleerd door twee processen:

• Je interne lichaamsklok
• Slaapdruk

Je grote interne lichaamsklok zorgt ervoor dat je een slaap- en waakritme hebt en dat er wakker- en slaaphormonen worden afgegeven om je hierbij te helpen (bij pasgeborenen moet zich dit nog ontwikkelen, lees daarover meer hier).

Het proces van opbouwende slaapdruk zorgt voor slaperigheid na een periode van waken. Dit helpt dus mee om in slaap te vallen. Deze slaapdruk bouwt zich bij jonge baby’s sneller op dan bij oudere kinderen, waarbij dutjes doen helpt om deze slaapdruk te doen afnemen.

Condities rondom slaap

Dus sec gezien is slapen geen vaardigheid die is aangeleerd. Slapen hoef je niet te leren. Het is gewoon hoe je lichaam het regelt. Echter, slapen kan wel makkelijker of moeilijker verlopen als de condities rondom slapen niet optimaal zijn. Als je te vroeg naar bed gaat, terwijl je nog niet moe genoeg bent, zal slapen bijvoorbeeld lastiger zijn (lees daarover meer hier). Als je gewend bent om altijd op je linkerzij te slapen met je linkerbeen opgetrokken, en je breekt dat been waardoor deze positie onmogelijk is, zal je minder makkelijk slapen. De condities rondom het slapen kunnen dus wel degelijk invloed uitoefenen.

Dus slaap hoef je niet te trainen?

Nee, slapen zelf hoef je niet te trainen. Slaap gebeurt, als resultante van opgebouwde slaapdruk en je circadiaans ritme. Dit wil niet zeggen dat je niet indirect aan slapen kunt werken. Sommige kinderen slapen minder makkelijk dan andere kinderen. In een eerdere blog schreef ik over het verschil tussen self-soothers en signallers (Anders, 1979). Een self-soother kan makkelijker zelfstandig in slaap vallen en weer terug in slaap vallen na waken. Dit heeft onder andere te maken met slaaptemperament, persoonlijkheid en regulatie van het autonome zenuwstelsel. Een signaller heeft echter meer hulp nodig. Signallers vallen niet makkelijk zonder hulp van de ouder in slaap. Bij waken zal een signaller de ouder ‘roepen’ om hulp. Hierdoor zal een signaller korter slapen en meer moeite hebben met verder slapen na (nacht-)waken. Zou je een signaller dwingen om zonder hulp verder te slapen, dan zou dit veel stress en huilen geven.

Kan je een kind leren om zelf in slaap te vallen?

Je kunt een signaller niet trainen om een self-soother te worden! Dit kan niet! Net zo min als je een baby van 10 maanden kunt leren om te gaan lopen als hij er fysiek en qua ontwikkeling nog niet klaar voor is (terwijl het kindje van de buren wel al met 10 maanden loopt). Zelfregulatie komt met leeftijd en ontwikkeling van het brein. Vergeet daarbij niet dat het waken van baby’s een functie heeft. Dat (jonge) baby’s vaak wakker worden is beschermend tegen wiegendood. Dit horen ze dus te doen! Daarnaast waken baby’s en kinderen vanuit allerlei behoeften. Naast signaleren vanuit honger, zoeken kinderen nabijheid, verbinding, liefde en troost en signaleren ze de ouder bij discomfort of ziekte. En dat is allemaal in het belang van de ouder-kind dyade, het hechtingsproces en is een evolutionair overlevingsmechanisme. Je kind leert dat hij je kan vertrouwen en op je kan bouwen. Dit is, zeker in de eerste 18 maanden, van cruciaal belang om een veilige gehechtheid te ontwikkelen. De eerste periode gaat alles om het opbouwen van vertrouwen. De psycholoog Erik Eriksson (1960) beschrijft dit als dé eerste ontwikkelingstaak van een baby, en hoeksteen voor de ontwikkeling van een gezonde persoonlijkheid: het ontwikkelen van een basisgevoel van vertrouwen, in zichzelf en de omgeving. Dit ontwikkelt zich vanuit co-regulatie met de moeder, waarbij responsieve zorg bijdraagt aan het wederzijds vertrouwen.

Wat doet een slaaptraining dan?

Vaak zie je in de slaapwereld adviezen die inhouden dat je niet of uitgesteld op je kind reageert (zoals een ‘cry it out’ methode of gecontroleerd laten huilen). In dergelijke gevallen reageer je niet of pas na een x aantal minuten op het huilen van je kind. Dit heeft voor sommige kinderen zeer snel effect. Na een paar dagen hoor je het kind niet meer. En precies dát is wat er gebeurt. Je kind is stil. Heeft het daarmee geleerd om zichzelf te reguleren/troosten? Nee. Het heeft geleerd dat het geen zin heeft om te huilen en om hulp te vragen, er komt toch niemand. De strijd wordt opgegeven en het kind gaat (vaak uitgeput) slapen, of wat in veel gevallen gebeurt, het kind ligt stil in bed. Waarbij ouders in de veronderstelling zijn dat het kind slaapt. Dit fenomeen wordt aangeleerde hulpeloosheid genoemd. Het is dus vooral een effectieve manier om het huilen te laten stoppen, maar niet om te leren (door)slapen. Onderzoek laat zien dat het vooral de perceptie van de ouder is dat het kind doorslaapt, terwijl het in werkelijkheid nog steeds wakker wordt maar de ouder niet meer signaleert. Hoewel stress bij de ouder afneemt, is de stresslevel bij het kind bij deze ‘stille’ waakmomenten nog steeds verhoogd (Middlemiss et al, 2012). Daarnaast is een dergelijke slaaptraining, buiten het feit dat het niet altijd werkt (zie verder), geen lange termijn oplossing. Vaak moet er opnieuw getraind worden na ontwikkelingssprongen, ziekte, reizen, verhuizing of andere life events.

Andere kinderen, met een volhardend temperament, geven de strijd niet op. Zij blijven de ouders (gelukkig) signaleren. Bij deze groep kinderen is een dergelijke slaaptraining voor de ouders moeilijk vol te houden. Uren huilen, hysterisch zijn, overgeven, hyperventileren en oververhit raken komen regelmatig voor. Wenselijk? Lijkt me niet…en reden waarom ik niet met dergelijke slaaptraining werk, waarbij gevraagd wordt om ouderlijke respons uit te stellen. Ik prefereer werkwijzen die uitgaan van de normale, biologische behoeften van een kind en werk vanuit ouder-kind verbinding en vertrouwen met het kind.

Conclusie en wat dan wel?

Kan je slapen leren, is slapen een aangeleerde vaardigheid?  Nee, slapen is geen aangeleerde vaardigheid maar een homeostatische lichaamsfunctie. Kan je een kind leren om in slaap te vallen? Sec gezien, nee. Je kind zal in slaap vallen als er een fysiologisch nood is aan slaap. Maar, slapen kan wel geoptimaliseerd worden door aanpassingen te maken in omgevingsfactoren en door gewoonten aan te leren die aan slaap worden gekoppeld. Slapen kan worden vergemakkelijkt door bepaalde gewoonten te internaliseren, zonder dat er wordt gevraagd van de ouder om het kind alleen te laten. Dus, we kunnen ouders wel helpen om andere manieren te vinden die beter vol te houden zijn om hun kind in slaap te laten vallen, als hun specifieke situatie daarom vraagt. Met een stapsgewijze en responsieve benadering kan je op die manier aan slapen werken, zonder van de ouder te vragen om het kind alleen te laten huilen. Wil je weten hoe je dat voor jouw kind in de praktijk brengt? Neem gerust contact met me op om je situatie door te spreken.

Disclaimer

Voor iedereen die eerder een slaaptraining heeft toegepast zoals een ‘laten huilen’ methode: Dit artikel is niet bedoeld om je rot of schuldig te laten voelen. Als ouder doe je waarvan je denkt dat dit in het belang is van je kind. Daarbij komt dat je als ouder niet altijd de volledige wetenschap kunt bijhouden en ontrafelen met betrekking tot wat er volop wordt gepropageerd in social media, door vrienden en familie en zelfs consultatiebureaus en artsen. Ieder heeft op zijn manier de beste bedoelingen. Deze blog is bedoeld om inzicht te geven in slaap en slaapgerelateerde opvattingen en toepassingen, met wetenschappelijke onderbouwing. Zodat elke ouder een geïnformeerde keuze kan maken, welke deze dan ook mag zijn.