Waarom zoeken sommige kinderen prikkels op terwijl andere kinderen zo snel overprikkeld lijken te zijn? Waarom beweegt het ene kind zo veel tijdens het slapen terwijl het andere kind zich niet verroert? Een blog over sensorische informatieverwerking en de link met slaap.

Wat is sensorische informatieverwerking?

Kinderen met problemen in hun sensorische informatieverwerking en/of integratie hebben vaak moeite om sensorische prikkels (prikkels die via de zintuigen worden waargenomen) in hun omgeving waar te nemen, te verwerken, te integreren met reeds aanwezige informatie en er vervolgens adequaat op te reageren. Dergelijke sensorische prikkels worden ontvangen via onze zintuigen: gezichtsvermogen, gehoor, reukzin, smaakzin, tastzin, vestibulaire waarneming (evenwichtszin) en proprioceptieve waarneming (positiezin, verschaft informatie over het eigen lichaam). Als gevolg hiervan kunnen kinderen overreageren of onder-reageren op stimuli, afhankelijk van hun sensorisch profiel (zie later).

Welke kinderen hebben problemen in hun sensorische informatieverwerking?

Alle kinderen kunnen in meer of mindere mate problemen ervaren in sensorische informatieverwerking. In deze tijd zeker, omdat we een meer sedentair leven leiden en veel kinderen gebrek aan lichaamsbeweging en zintuiglijke input hebben gedurende de dag. Heeft je kind moeite met het verwerken van prikkels, dan betekent dit nog niet dat er iets ‘ernstigs’ aan de hand is. Echter, van sommige condities is bekend dat problemen met sensorische informatieverwerking vaker voorkomen:

• Sensory Processing Disorder (SPD) (Koenig & Rudney, 2010)
• Autisme Spectrum Stoornissen (Rogers et al., 2003)
• Hoog intelligente kinderen (Gere et al, 2009)
• ADHD (Owens et al., 2013)

Sensorische profielen

Problemen in sensorische informatieverwerking wordt in de DSM-5 Sensory Processing Disorder (SPD) genoemd (ook wel sensory integration dysfunction ofwel sensorische integratie problematiek). SPD presenteert zich in elk kind anders en kan worden onderverdeeld in subtypes (Dunn, 1997; Dunn 2001).

Goodman-Scott & Lambert (2015) beschrijven 3 subtypes:

• Kinderen met hyposensitiviteit: Deze kinderen hebben vaak een hoge prikkel-grens, lijken ondergevoelig voor prikkels en ontvangen of verwerken te weinig stimuli. Dit zijn kinderen die soms niet zo sociaal vaardig overkomen, ze missen sociale cues. Dit kan zich bijvoorbeeld uiten in het niet reageren op de eigen naam (lijkt het niet te horen) of het geen last hebben van eten op het gezicht (lijkt het niet te voelen).
• Kinderen met hypersensitiviteit: Deze kinderen hebben vaak een lage prikkel-grens en zijn als ze een overweldigende hoeveelheid stimuli ontvangen, niet in staat om zintuiglijke boodschappen te prioriteren. Deze kinderen zijn snel overprikkeld en zijn eerder prikkel-vermijdend. Dit kan zich uiten in bijvoorbeeld angstig gedrag (terugtrekken), agressieve uitbarstingen (laat me met rust), afgeleid zijn (ik weet niet waar ik op moet focussen), kieskeurig zijn met eten (ik vind het te nat, hard, glad, plakkerig, koud etc.).
• Sensory seeking: Deze kinderen hunkeren naar zintuiglijke input en zoeken juist in hogere mate prikkels op. Dit zijn kinderen die steeds gevoed willen worden met stimuli. Ze zoeken bijvoorbeeld veel beweging, houden van geluid en drukte en soms bijvoorbeeld ook van prikkelende smaken.

Maar, zo strak is deze indeling niet. Om het ingewikkeld te maken, kinderen kunnen zowel overgevoeligheid als ondergevoeligheid binnen hetzelfde zintuig ervaren (Withrow, 2007).  Daarnaast zie je overgevoeligheid en het juist opzoeken van prikkels en sensatie in spectrum van mild tot ernstig (James et al, 2011). Zoals eerder gezegd, niet alles hoeft onder een ‘diagnostische’ classificatie te vallen zoals SPD.

Sensorisch dieet

Een sensorisch dieet is een strategie die bestaat uit een zorgvuldig gepland praktisch programma van specifieke zintuiglijke activiteiten, dat is gepland op basis van de individuele behoeften van het kind (DiMatties & Sammons, 2003). Het concept van een sensorisch dieet werd ontwikkeld door Patricia en Julia Wilbarger in de jaren 90. Een sensorisch dieet kan in de individuele zintuiglijke behoeften van het kind voorzien. Wanneer een kind worstelt met sensorische verwerking, kan een sensorisch dieet hem helpen hier beter mee om te gaan. Het vervult fysieke en emotionele behoeften, en kan bestaan uit een combinatie van activerende, organiserende en kalmerende activiteiten (Kranowitz, 2005). Activerende activiteiten kunnen hyposensitieve, ondergevoelige kinderen en ‘sensory seeking’ kinderen helpen, waar kalmerende activiteiten overstimulatie en overreactie op stimuli kan verminderen. Organiserende activiteiten kunnen helpen bij het reguleren van de reacties en het gedrag van het kind (Kranowitz, 2005).

De link met slaap

Omdat sensorische verwerkingsproblemen nauw samenhangen met slaapproblemen (Koenig & Rudney, 2010), is het zinvol om sensorische strategieën te gebruiken om slapen te optimaliseren, zoals een sensorisch dieet.

Een voorbeeld: Kinderen die een sensory seeking profiel hebben, kunnen in de nacht de verminderde zintuiglijke stimulatie lastig vinden. Dit kan in sommige gevallen resulteren in ritmisch bewegen/wiegen om in slaap te komen, hoofdbonken, hoofdrollen, hummen of ander geluid maken (lees daarover meer hier). Sensorisch vermijdende kinderen kunnen juist worden overgestimuleerd door bijvoorbeeld nachtverlichting, blaffende honden, een druppelende regenpijp, inbakeren of in slaap wiegen, en zijn gebaat bij minder stimulerende omgevingen en aanpassingen.

Waar het ene kind gebaat is bij een langere periode van ‘terugschakelen’  tot bedtijd, met verminderde sensorische stimulatie, is het andere kind juist gebaat bij het juist extra voorzien in die sensorische behoefte.

Conclusie

Het is dus belangrijk om het sensorisch profiel van het kind te kennen (dat overigens onregelmatig kan zijn op het gebied van sensorische prikkels vermijden of opzoeken) om geïndividualiseerde aanbevelingen te doen met betrekking tot slaap. Daarom neem ik dit altijd mee in mijn consulten, zodat er indien nodig een geïndividualiseerd sensorisch dieet kan worden ontwikkeld, dat zowel dag als nacht kan worden toegepast.