Vandaag de dag worden er veel methoden en technieken gebruikt om het gedrag van onze kinderen te ‘controleren’. Denk aan time-outs, strafstoeltjes, beperken van schermtijd etc. Veel van dergelijke technieken zijn gebaseerd op separatie. In deze blog een uitleg over wat dergelijke technieken inhouden, waarom ze werken en tegen welke prijs, en wat de link is met slaaptraining.

Wat zijn separatie gebaseerde technieken?

Separatie gebaseerde technieken zijn technieken waarbij het kind iets wordt afgenomen. Er wordt een separatie, ofwel scheiding, aangebracht tussen het kind en een persoon, voorwerp of activiteit.

Time-outs zijn ontstaan vanuit advies van kinderartsen aan ouders die geneigd waren hun kinderen te slaan, zodat het kind van de ouder vandaan kon komen en niet geslagen werd. Echter, de óuder had een time-out nodig om tot bedaren te komen, niet het kind.

Separatie gebaseerde technieken zoals time outs zijn een populaire vervanger geworden voor slaan, net zoals naar de kamer sturen, het strafstoeltje of een kind (tijdelijk) iets ontnemen (schermtijd, speelgoed). Het isoleert het kind van de ouder/opvoeder of van een voorwerp of activiteit dat het kind graag doet. Met andere woorden, het isoleert het kind van iemand of iets waaraan het gehecht is.

Waarom werken separatie gebaseerde technieken?

Als een kind gescheiden wordt van de ouder (time-out, naar de kamer sturen, slaaptraining waarbij kind alleen wordt gelaten, voor straf vroeger naar bed sturen) of van iets waaraan het gehecht is (bv speeltje afpakken, schermtijd beperken) dan wordt het emotionele systeem van het kind gealarmeerd. Datgene wat het belangrijkste is voor het kind komt immers in gevaar, namelijk de band/hechting met de ouder/opvoeder/voorwerp/activiteit. Een kind zal altijd zijn honger naar verbinding voorop stellen, en daarom zal het een separatie gebaseerde straf ervaren als een terugtrekkende beweging van die band. Als het kind deze relatie belangrijk genoeg vindt (als het kind goed gehecht is) dan zal het dit willen voorkomen, en daarom zijn gedrag veranderen, om de relatie te redden. De reden waarom separatie-gebaseerde technieken werken is dus gelijk de reden waarom we ze niet zouden willen gebruiken.

Korte en lange termijn effect

Op het moment zelf werkt het misschien, maar het lange termijn effect wordt uit het oog verloren. Dergelijke discipline leert onze kinderen niets, het maakt ze niet rijper, het plakt alleen een pleister op de wond van dát moment. Het leert het kind geen lesje maar het kind reageert op basis van angst en een bedreiging van datgene wat het belangrijkste is: de hechtingsrelatie. Andere emoties worden onderdrukt om de relatie goed te houden. Gebeurt dit vaak dan kan dit ertoe leiden dat de emoties op andere momenten naar buiten komen of dat ze helemaal weggestopt worden.

Separatie gebaseerde discipline zorgt voor erosie van de hechting en leidt tot een verhoogde activatie van het alarmsysteem. Je herkent dit vast wel, bijvoorbeeld als een kind niet met de ouder mee wil komen en de ouder zegt: ‘Doei, ik ga’. Dat activeert het separatie alarmsysteem en dan komt het kind aanrennen. Datgene wat het belangrijkste voor het kind is, de hechtingsrelatie met de ouder, wordt immers bedreigd, en het kind zal datgene doen om dit te voorkomen, namelijk nabijheid zoeken.

Dus, het korte termijn effect is dat het kind doet wat er gevraagd wordt (of laat wat niet mocht). Maar gebeurt dit vaak dan kan dit het alarmsysteem overbelasten waardoor er emotionele verdedigingsmechanismen geactiveerd worden om de stress te dempen: onverschilligheid, geen emotie meer tonen, verharding.

Hoe zit het met slaaptraining?

Slaaptraining waarbij het kind alleen wordt gelaten voor de nacht en er niet of uitgesteld (met tijds-intervallen) op het kind gereageerd wordt, heeft eenzelfde effect. Het werkt (overigens lang niet altijd) omdat het kind ervaart dat huilen alleen maar oplevert dat de ouder/opvoeder ofwel maar heel kort bij je komt checken ofwel helemaal niet komt. Dat is de moeite niet waard, dus waarom zou je nog huilen…Het kind leert dat signaleren geen zin heeft, communiceren geen zin heeft. Vervolgens zal het brein ervoor zorgen dat het niet emotioneel overspoeld raakt door de stress die dat geeft en sluit zich af (verdedigingsmechanisme van het brein). Resultaat is een stil kind, dat overigens niet per definitie daarmee ook slaapt.

Dr. Gabor Maté geeft goed weer wat er tevens gebeurt als er separatie gebaseerde technieken gebruikt worden bij slapen:

“People cannot consciously recall what they “learned” in the first year of life, because the brain structures that store narrative memory are not yet developed. But neuropsychological research has established that human beings have a far more powerful memory system imprinted in their nervous systems called intrinsic memory. Intrinsic memory encodes the emotional aspects of early experience, mostly in the prefrontal lobe of the brain. These emotional memories may last a lifetime. Without any recall of the events that originally encoded them, they serve as a template for how we perceive the world and how we react to later occurrences. (…) The implicit message an infant receives from having her cries ignored is that the world – as represented by her caregivers — is indifferent to her feelings. (…) When the infant falls asleep after a period of wailing and frustrated cries for help, it is not that she has learned the “skill” of falling asleep. What has happened is that her brain, to escape the overwhelming pain of abandonment, shuts down. It’s an automatic neurological mechanism. In effect, the baby gives up. The short-term goal of the exhausted parents has been achieved, but at the price of harming the child’s long-term emotional vulnerability. Encoded in her cortex is an implicit sense of a non-caring universe….

Dus, tegen welke prijs?

Je kind doet misschien wat jij wilt, maar zal ook leren dat hij niet op je kan bouwen en vertrouwen, dat zijn uitingen er niet toe doen, dat er voorwaarden zijn aan de liefde en nabijheid die hij krijgt, dat de band die hij met je heeft niet vanzelfsprekend is maar dat daarvoor iets gedaan/gelaten moet worden. Dat het niet veilig is. Niet veilig om te zijn wie het is en niet veilig om zijn emoties te uiten.

Is dat wat je wilt?

Ik niet. Een van de vele redenen waarom ik niet werk met methoden waarbij je je kind in isolatie laat huilen, maar veel meer werk met het opbouwen van de hechtingsrelatie en het vertrouwen.