Probeer je wel eens je kind in slaap te krijgen wanneer jíj dat wilt? Vaak lijkt dit een onmogelijke misse. Weet je waarom? Omdat alles moet kloppen wil je kind in slaap kúnnen vallen. En dan heb ik het niet alleen over de slaaptechnische zaken. Naast hoe alles overdag verloopt (zoals bijvoorbeeld emotionele, psychologische, fysieke, sociale en voedingsgerelateerde factoren), is ook de biologie een belangrijke factor die meedoet in de slaappuzzel.

Er zijn twee processen die slaap reguleren en sterk gekoppeld zijn aan elkaar:

Homeostatische proces

Het homeostatische proces (proces S): Dit proces reguleert voornamelijk de lengte en diepte van de slaap. Met homeostatische drang wordt de drang bedoeld om te willen slapen, ofwel slaapdruk. Homeostatische slaapdruk wordt opgebouwd naarmate je langer wakker bent. In het brein bouwen zich chemicalien op, waaronder adenosine, die slaapverwekkend werken (zogenaamde somnogenen). Bij baby’s en jonge kinderen bouwt de slaapdruk sneller op dan bij volwassenen, waardoor er dus eerder drang is om te slapen en ze minder lange perioden wakker kunnen zijn. Dit verklaart waarom baby’s en jonge kinderen slaapjes overdag doen.

Circadiaan ritme

Het tweede proces is het circadiaan ritme (proces C): Dit proces is het ritme van je lichaamsklok dat ongeveer 24 uur duurt waarin de timing en duur van het waken (alertheid) en slapen wordt geregeld. Kort gezegd, het is je ritme van slaap- en waakcycli.

Dit proces wordt door de suprachiasmatische kern (SCN) in de voorkant van de hypothalamus (anterior/ventral hypothalamus) geregeld, dat ook wel je biologische klok wordt genoemd. Hoe dit ritme er uitziet is individueel bepaald door expressie van specifieke ‘klokgenen’ en ontwikkelt zich ergens in de eerste 6 maanden als gevolg van neurologische ontwikkelingsrijping en sociale en omgevingsfactoren.

Licht

Licht bijvoorbeeld is zo’n omgevingsfactor, ook wel Zeitgeber genoemd omdat het een tijdsaanduider is voor je brein; waar in de dag zit je qua tijd. Licht heeft grote invloed op de afgifte van melatonine, het slaperigheidshormoon (of hormoon van de duisternis). Dit hormoon maakt ons slaperig en verbetert de kwaliteit van slaap. Natuurlijk daglicht reguleert het circadiaan ritme, terwijl bijvoorbeeld blauw spectrum licht (wat veel schermpjes afgeven maar ook veel nachtlampjes!) de melatonine productie onderdrukt.

Hormonen, melatonine en cortisol

Hormonen beïnvloeden het circadiaan ritme: melatonine maakt zoals gezegd slaperig, cortisol maakt ons bijvoorbeeld ’s ochtends klaar voor de dag en helpt ons om door te kunnen halen als het nodig is, terwijl we moe zijn. Je kunt je voorstellen dat dit dus in goede balans moet zijn.

En dan zijn er nog tal van andere invloeden op het circadiaan ritme zoals activiteitenniveau, voeding, sociale interactie, gewoonten. Om er maar wat te noemen.

Andersom beïnvloedt het circadiaan ritme ook weer van alles. Zo beïnvloedt het de timing van je slaap-waak cyclus of bepaalde fysieke functies zoals urineproductie, bloeddruk en hongergevoel. Een complexe puzzel dus waarbij veel stukjes op hun plek moeten vallen om biologisch gezien goed te kúnnen slapen, ook al beheers je alle technische vaardigheden om te kunnen slapen.

Interactie van proces S en proces C. 

De homeostatische druk voor slaap bouwt zich op tijdens het wakker zijn en verdwijnt snel tijdens de slaap. Hoe moe je bent of hoe alert je bent, wordt gedeeltelijk bepaald door de duur en kwaliteit van de vorige slaap en de tijd
die je wakker bent sinds je laatste slaapperiode. Het circadiane proces is gerelateerd aan het tijdstip van de dag, is onafhankelijk van de hoeveelheid eerdere slaap en ‘verzet’ zich tegen het homeostatische proces (anders zou je overdag bij moeheid steeds in slaap vallen). Het is dus ook nog eens belangrijk dat deze twee processen optimaal in lijn zijn om te kunnen slapen. Als bv je circadiaan ritme zegt dat het slaaptijd is maar je slaapdruk is niet voldoende opgebouwd zal slapen moeilijk zijn. Niet goed uitgelijnde processen kunnen bv ook voorkomen bij een jetlag of nachtdiensten.

Geen one-size-fits-all

Het is dus erg belangrijk om naar al die puzzelstukjes te kijken als een kindje moeilijk in slaap komt of excessief waakt in de nacht. En het geheel met een holistische blik te ontrafelen. Je kunt niet zomaar zeggen dat je kind moet slapen omdat het joú goed uitkomt of omdat die bepaalde wakkertijd of schema dat voorschrijft. Dat gaat voorbij aan het individuele plaatje van je kind. 

Conclusie

Dus: Slapen wanneer jíj dat wilt, kan dat wel? Nee, je kunt niet slapen op ‘commando’. Slaap is een biologische lichaamsfunctie die optreedt als verschillende fysiologische en psychologische elementen optimaal met elkaar in lijn zijn. Dit is geen vaardigheid die we moeten ‘trainen’. Als het al gebeurt dat je kind op jouw gekozen tijdstip in slaap valt komt dat omdat het circadiaan ritme en de slaapdruk van je kind mooi in sync zijn en toevallig mooi passen in dat schema dat je in je hoofd had. Maar beter is het om je kind te leren kennen, zijn individuele slaap- en prikkelbehoefte te ontdekken en daar op af te stemmen.