Slecht slapen door oververmoeidheid of ondervermoeidheid?

In slaapland wordt al heel snel geroepen ‘dat slechte slapen komt door oververmoeidheid’. In de ‘familie’ wordt juist snel geroepen ‘dat slechte slapen komt omdat hij niet moe genoeg is’. Wat is nou waar? Komt slecht slapen nou door oververmoeidheid of ondervermoeidheid? Beiden kunnen waar zijn. Een korte uitleg.

Oververmoeidheid

Als een kind oververmoeid is, zal het moeilijker slapen. Inadequate en onderbroken slaap kan cortisol-niveaus doen stijgen (Ward et al, 2008) en we weten dat er een associatie is tussen vaker waken in de nacht en verhoogde cortisol-niveaus. Een hoger cortisol-niveau maakt inslapen lastiger, en wakker worden in de nacht kan voor sommige kinderen een lichamelijke stressor zijn (met een verhoging in cortisol-niveau). Daarbij komt dat overmatige slaapdruk (door gemiste/te weinig slaap) leidt tot zogenaamde NREM-rebound (Philips et al, 2013). In simpele bewoording betekent dit dat je meer diepe slaap hebt na een periode van gemiste slaap, ten koste van de lichte NREM slaap. Dit kan de slaapcyclus verkorten en wanneer het einde van een slaapcyclus nadert kan het kind meer moeite hebben de volgende slaapcyclus te pakken omdat het stress-niveau hoger is, wat zoals eerder gezegd inslapen moeilijker maakt. Resultaat: meer waken.

Het autonome zenuwstelsel

Het parasympatische zenuwstelsel

Slaap is voornamelijk een parasympatische staat waarin je lichaam verkeert. Dit wil zeggen dat bij slaap, het parasympatische zenuwstelsel, wat het deel van het autonome zenuwstelsel is waarbij het lichaam in ruststand komt, geactiveerd wordt. Dit zorgt voor o.a. een daling in hartslag en bloeddruk. Zo krijgt je lichaam de kans om te herstellen en uit te rusten.  Dus, de parasympathische tak van het autonome zenuwstelsel zorgt voor lichamelijke kalmte en homeostase (evenwicht) en zorgt voor regulatie van stress-reacties (Porges, 2007). Zie het als een soort rempedaal dat het lichaam afremt en in ruststand brengt.

Sympatische zenuwstelsel

Dit in tegenstelling tot wat het sympatische zenuwstelsel doet, namelijk je in actietoestand brengen, met verhoogde hartslag en ademhaling. Een soort lichamelijk gaspedaal dus. Dit zorgt er bijvoorbeeld voor dat we bij een dreiging snel kunnen reageren (we kunnen bijvoorbeeld wegspringen voor een naderende bus). Het sympatische zenuwstelsel wordt dus geactiveerd bij stress (het gaspedaal wordt ingedrukt) en het parasympatische zenuwstelsel bij ontspanning (het rempedaal wordt ingedrukt). Voor slaap is het dus van belang dat er zo min mogelijk stress is. Als een kind stress heeft of bij disregulatie, om wat voor reden dan ook, zal dit de stress-respons verhogen en het sympatsiche zenuwstelsel activeren. Resultaat: meer cortisol en dus meer waken.

Ondervermoeidheid

Er is een grote tendens om oververmoeidheid overal de schuld van te geven, maar ondervermoeidheid kan ook het probleem zijn (naast nog vele andere mogelijke oorzaken, waarover later meer).

Als een kind niet moe genoeg is, zal het ook moeilijker slapen. De opgebouwde slaapdruk is simpelweg niet hoog genoeg. Dit kan zorgen voor moeite met inslapen (bij oudere kinderen uitend in weerstand bij slapen), vaker wakker worden en niet meer in slaap kunnen komen en vroeg in de ochtend wakker worden.

Conclusie

Komt slecht slapen door oververmoeidheid of ondervermoeidheid? Je kunt niet als stelregel nemen dat al het (nacht)waken door oververmoeidheid komt. Je kunt evenmin stellen dat al het (nacht)waken door ondervermoeidheid komt. Zoals uitgelegd kan slapen ook moeilijker gaan door andersoortige disregulatie. Het blijft dus altijd zaak om op individueel niveau te kijken, en het hele plaatje holistisch te bekijken. Je kunt niet simplificeren. Niet alleen over- of ondervermoeidheid kan een oorzaak zijn van slecht slapen. Interne hormonale processen hebben ook invloed, bijvoorbeeld het groeihormoon, hormonen die betrokken zijn bij honger en trek (ghreline en leptine) en adenosine (wat beïnvloed wordt door slaapdruk). Ook externe factoren kunnen slaap beïnvloeden, denk aan (blauw) licht; voeding, mate van beweging, medische zaken. Dit beïnvloedt allemaal het circadiaans ritme, het slaap-waak ritme. Kortom, een complex verhaal wat een bredere kijk nodig heeft en wat verder gaat dan wat je vaak in de one-liners op social media leest.