Eerder schreef ik al een blog met wat uitleg over slaap en de biologie van slaap (lees de blog hier). In deze blog leg ik uit wat REM-slaap is, waarvoor het dient en waarom we dromen.

De slaapcyclus

We slapen allemaal in cycli, in perioden waarin we verschillende stadia van slaap doorlopen. Eén zo’n cyclus wordt een slaapcyclus genoemd. De lengte van zo’n slaapcyclus verschilt per leeftijd. Zo’n cyclus bestaat uit NREM-slaap en REM-slaap. In deze blog meer uitleg over REM-slaap. In een latere blog zal ik de NREM-slaap belichten.

Wat is REM-slaap?

REM is een afkorting voor Rapid Eye Movement, vertaald snelle oogbewegingen, wat gelijk één van de kenmerken is van REM-slaap. Het is de slaapfase binnen een slaapcyclus waarbij je ogen snelle bewegingen maken. Dit gebeurt niet constant maar verloopt in fasen (Stevens & Hening, 2007).

Fasische REM-slaap

Deze fasische REM-slaap gebeurtenissen worden gekenmerkt door ‘uitbarstingen’ van horizontale en verticale oogbewegingen, spiertrekkingen (ondanks de spierverlamming waarover straks meer) specifieke hersengolven (zogenaamde ponto-geniculo-occipitale spikes) en schommelingen in ademhalingsfrequentie, hartslag en bloeddruk. 

Tonische REM-slaap

Naast die fasische REM-slaap gebeurtenissen zijn er tonische REM-slaap gebeurtenissen. Deze REM-slaap wordt gekenmerkt een tijdelijke spierverlamming terwijl het brein wel erg actief is, vergelijkbaar met waaktoestand.

REM-slaap atonie

Tijdens de REM-slaap wordt er gedroomd (tijdens NREM slaap ook maar op een andere manier). REM-slaap is een actievere vorm van slaap. Als je het brein bekijkt tijdens deze slaapfase, ziet het er qua activiteit uit alsof je wakker bent, of zelfs actiever. Een groot verschil is echter dat je hersenen ervoor zorgen dat je spieren tijdelijk zo goed als verlamd worden, zodat je je dromen niet gaat ‘uitvoeren’ en superhelden-daden gaat verrichten waar je over droomt. Dit wordt ook wel REM-slaap atonie (=spierslapte) genoemd. Uiteraard worden niet alle spieren lamgelegd, het middenrif (betrokken bij ademhaling), de oogspieren en spieren die verantwoordelijk zijn voor het krijgen van een erectie werken nog wel (vaak krijgen mannen een erectie tijdens REM-slaap). In sommige gevallen, bij mensen met het REM Behaviour Syndrome/Disorder (Mahowald & Schenck, 1989), werkt het mechanisme dat de spieren verlamt niet goed en kan de persoon in kwestie dus wel actief zijn, uit bed springen of zelfs agressief worden. Maar als alles goed werkt, droom je zonder je droom in werkelijkheid uit te voeren. Kortom, tijdens REM slaap is het centrale zenuwstelsel heel actief maar het motorisch systeem wordt in een staat van spierverlamming geforceerd.

Jonge baby’s hebben nog geen volledige REM-slaap atonie (Kohyama et al., 1999). De tijdelijke spierverlamming die bij volwassenen optreedt zie je bij baby’s nog niet. Zij kunnen juist erg beweeglijk zijn tijdens REM-slaap. Ze hebben die verlamming ook nog niet nodig (ze kunnen hun dromen fysiek nog niet uitvoeren en dus vormt het geen bedreiging). Vaak zie je meer tijdelijke spierverlamming ontwikkelen zo rond het eerste levensjaar (dan wordt het kind ook mobieler).

Wanneer heb je REM-slaap?

Buiten het gegeven dat de totale hoeveelheid REM-slaap verschilt per leeftijd (pasgeborenen zo’n 50%, volwassenen zo’n 20%), kan je in theorie in elke slaapcyclus REM-slaap hebben. Echter hangt de hoeveelheid REM-slaap per slaapcyclus samen met het moment van de dag waarop de slaapcyclus wordt geslapen. In het eerste deel van de nacht heb je proportioneel meer NREM-slaap terwijl je in het tweede deel van de nacht proportioneel meer REM-slaap hebt. Met andere woorden, vroeg in de nacht heb je maar weinig REM-slaap terwijl je in de ochtend veel REM-slaap hebt en dus levendig kunt dromen.

Nachtmerries

Tijdens de REM-slaap slaap je lichter. Je bent gemakkelijker te wekken dan bij de diepe NREM-slaap. Soms wordt je ook wakker tijdens de REM-slaap. In zulke gevallen weet je soms ook dat je gedroomd hebt, je kunt het je herinneren. Nachtmerries zijn ook dromen. Een nachtmerrie is een angstige droom, een parasomnie die zich tijdens REM-slaap voordoet, waardoor je meestal wakker wordt. Aangezien je proportioneel de meeste REM-slaap hebt in het laatste deel van de nacht, zie je daar ook vaker nachtmerries optreden.

Functies van REM-slaap, waarom dromen we?

• Er wordt gedacht dat een belangrijke functie van dromen tijdens de REM-slaap geheugenconsolidatie is, ofwel het overzetten van informatie naar het lange termijn geheugen (Tilley & Empson, 1978). Echter is het bewijs daarvoor niet evident en zijn er ook studies die dit niet aantonen (Siegel, 2001; Vertes & Eastman, 2000). Desalniettemin wordt aangenomen dat REM-slaap een rol speelt bij geheugen, temeer omdat de hippocampus, een hersenstructuur die belangrijk is bij de opslag van informatie en autobiografische herinneringen, en de gebieden daar omheen oplichten tijdens de REM-slaap op een MRI-scan.
• REM-slaap is belangrijk voor je emotionele welbevinden. Je ziet tijdens een MRI dan ook de de amygdala en het gebied daaromheen in de hersenen (betrokken bij het ontstaan en verwerken van emoties) oplichten tijdens REM-slaap. Er wordt verondersteld dat het dromen tijdens de REM-slaap er voor zorgt dat de emotionele lading van gebeurtenissen wordt afgehaald of verzacht wordt, zodat deze gebeurtenissen beter kunnen worden verwerkt. Dromen functioneert daarmee als een soort verwerkingstherapie, een nachtje er over slapen kan dus een vervelende ervaring milder maken.
• Een andere functie van REM-slaap is het ‘wegsnoeien’ van onnodige neurale (ofwel neuronale) netwerken (Crick & Mitchison 1983). Dit wordt ook wel het proces van synaptic pruning genoemd. Elke zenuwcel in de hersenen (neuron) maakt veel verbindingen met andere zenuwcellen, maar niet elke verbinding is functioneel. De verbindingen die niet gebruikt worden of functioneel zijn worden tijdens de REM-slaap weggesnoeid. Aan de andere kant worden neurale verbindingen die wel functioneel zijn versterkt en behouden, wat belangrijk is voor leren en ontwikkeling (Li et al, 2017).
• De prefrontale cortex wordt gedeactiveerd tijdens de REM-slaap (nog meer tijdens de NREM-slaap), of in ieder geval de delen van de prefrontale cortex die betrokken zijn bij rationeel denken en hoger cognitief functioneren (Muzur et al, 2002). Daarom zijn je dromen ook niet logisch en ordelijk, heb je minder zelfbewustzijn en is je analytisch denken verstoord: er gebeuren vreemde zaken waarover controle ontbreekt.
• Er zijn wellicht nog vele onderliggende functies van REM-slaap die tot op heden nog onduidelijk zijn. De wetenschap op dit gebied gaat echter snel, en er zal in de toekomst steeds meer duidelijk worden.

Conclusie

REM-slaap is een belangrijk onderdeel van onze slaap. Het heeft verschillende functies waarvan een groot deel waarschijnlijk nog niet bekend is. Wel weten we dat we REM-slaap nodig hebben. Als we kunstmatig de REM-slaap verstoren, waardoor er een ‘tekort’ aan REM-slaap ontstaat, zal je lichaam dat later willen inhalen, blijkt uit onderzoek (Beersma et al, 1990). Dus de boodschap is, zorg voor slaap en blijf vooral dromen!