gapende kat

Wat zijn slaapsignalen en hoe herken je ze?

Slaapsignalen, wat zijn dat eigenlijk en hoe herken je die?

De meeste kinderen laten als ze moe worden slaapsignalen zien. Dit zijn tekenen dat een kind moe begint te worden of al heel moe is. Bij sommige kinderen zijn deze signalen heel duidelijk, terwijl het bij andere kindjes veel lastiger is om deze signalen te ontdekken.

Waarom is het belangrijk om de slaapsignalen van je kind te kennen?

Als je de slaapsignalen van je kind herkent, kan je op tijd de nodige voorbereidingen treffen om je kind een slaapje aan te bieden. Dit voorkomt dat je kind té lang wakker is en dysregulatie ontstaat. Gebeurt dit stelselmatig, dan kan er langzaam oververmoeidheid ontstaan. Zowel dysregulatie als structurele oververmoeidheid kunnen slapen moeilijker maken. Laat je kind helemaal geen slaapsignalen zien, en bied je toch een slaapje aan, kan het in sommige gevallen betekenen dat je kind nog niet moe is (soms laat een kind echter ook maar heel subtiel signalen zien dat het moe is). In dat geval wordt slapen ook moeilijker en kan je terecht komen in het weigeren van slaapjes. Het is daarom van belang om de slaapsignalen van je kind goed te leren kennen, zodat je met niet alleen maar op de klok vaart, en je kind op het juiste moment gelegenheid geeft om te slapen.

Slaapsignalen veranderen

Een pasgeboren baby laat andere slaapsignalen zien dan een peuter, kleuter of schoolgaand kind. Slaapsignalen veranderen en evolueren. Blijf dus altijd goed kijken naar je kind, observeer wat er gebeurt na een periode van wakker zijn en vóór het slapengaan. En als het slaapje problematisch verliep, kijk dan terug naar welke signalen hier aan vooraf zijn gegaan. Soms kom je pas achter de individuele slaapsignalen van je kind als je de mist in bent gegaan. Dat is niet erg, daar leer je weer van en de volgende keer ben je het wel voor en kan je er beter op inspelen.

Gapen

Denk je aan slaapsignalen, dan denk je in eerste instantie waarschijnlijk aan gapen. Gapen wordt al in de baarmoeder gedaan vanaf een week of 20 na bevruchting (Sherer et al, 1991). Er wordt meestal vóór het slapengaan gegaapt maar vaak ook na het wakker worden. Sommige dieren gapen bij een bedreiging, ze laten dan hun tanden zien met een gaap terwijl hun ogen geopend zijn. Dit type gapen heeft dus een andere functie dan bij mensen. Over waarom van gapen bij mensen wordt veel gespeculeerd.

Waarom gapen we?

  • Lang dacht men dat gapen bedoeld was om het zuurstofgehalte omhoog te brengen. Hiervoor is echter geen wetenschappelijk bewijs (Guggisberg et al, 2010).
  • Een andere hypothese is dat één van de functies van gapen bij mensen het behouden van een temperatuur-homeostase in de hersenen is (Gallup & Gallup, 2007). Met andere woorden: Gapen zou zorgen voor een afkoeling van de hersenen wanneer deze te warm worden, wat zou helpen bij het behouden van een optimale mentale efficiëntie. Er is echter nog onvoldoende bewijs voor deze theorie (Guggisberg et al, 2010).
  • Een andere theorie is dat gapen zorgt voor het behouden of verhogen van het activiteiten-niveau (een arousal), wanneer de omgeving weinig stimulatie biedt (Baenninger, 1997). Dit lijkt een zeer aannemelijke theorie (Guggsberg et al, 2010). Met andere woorden: We gapen wanneer we slaperig worden en minder alert worden, wat een activerende functie zou hebben voor het brein.
  • Verder heeft gapen een sociale en communicatieve functie. Gapen is sterk aanstekelijk. Als je iemand ziet of hoort gapen ga je dat zelf ook doen. Zelfs denken aan gapen of lezen over gapen kan ervoor zorgen dat je gaat gapen (Provine, 2005). Je laat door te gapen aan je groepsgenoten zien dat je moe begint te worden en/of verveeld bent. Gapen is een empathisch en communicatief proces, wat aangeeft dat het een sociale functie heeft (Guggisberg et al , 2010).

Vroege en late slaapsignalen

Gapen is dus een duidelijk slaapsignaal, en vaak is het een laat signaal. Er is immers onderscheid in vroege en late slaapsignalen. Vroege slaapsignalen zijn de eerste tekenen die kinderen laten zien als ze moe beginnen te worden. Idealiter wil je op dat moment je bedtijdritueel starten (lees daarover meer hier). Late slaapsignalen zijn tekenen dat je kind eigenlijk al heel erg moe is, je bent dan eigenlijk al te laat als je op dat moment nog alle voorbereidingen moet treffen.

Voorbeelden van vroege slaapsignalen

Slaapsignalen kunnen heel duidelijk en uitgesproken zijn of heel subtiel en onopvallend.

  • Een baby die druk aan het spelen is waarbij het spel ‘ineens’ stil valt.
  • Een glazige afwezige blik krijgen.
  • ‘Uit het contact gaan’, bijvoorbeeld een baby die zijn gezicht afwendt en niet meer echt interactie laat zien. Of een peuter die een eigen hoekje opzoekt.
  • Bewegingen die langzamer worden.
  • Niet meer spelen, geen interesse meer hebben in spelmateriaal, óf,
  • Stereotiep spel, bijvoorbeeld repeterend met 1 speeltje spelen terwijl het kind wat in zichzelf is gekeerd.

Late slaapsignalen

  • Gapen, vooral herhaaldelijk gapen in korte tijd. Gapen kan echter ook gedrag zijn dat zich zonder moeheid voordoet, bijvoorbeeld na het wakker worden.
  • Aar de oren trekken of frummelen.
  • Rode wangen of oren krijgen.
  • In de ogen wrijven.
  • Onhandig worden: vaker vallen, stoten, evenwichtsstoornissen.
  • Rode vlekken in het gezicht krijgen.
  • Niet meer willen eten.
  • Gekke geluiden maken (grommen, hummen).

Signalen van dysregulatie (dus veel te late slaapsignalen)

Als een kind over dat optimale moment om in slaap te vallen heen gaat, krijg je te maken met dysregulatie. Tekenen daarvan kunnen zijn:

  • Hernieuwde energie, juist hyperactief gedrag.
  • Ongeremd gedrag, waaronder bijvoorbeeld extreem veel b(r)abbelen bij baby’s, of clownesk gedrag bij kleuters of schoolgaande kinderen.
  • Huilen.
  • Overstrekken.
  • Prikkelbaar gedrag (kort lontje) en boze buien.
  • Zonder ogenschijnlijke reden overstuur raken.
  • Niets meer willen, niets lijkt goed te zijn.

Conclusie

Door er dus achter te komen wat de specifieke slaapsignalen van je kind zijn kan je problemen rondom slapen voorkomen. Slaapsignalen herkennen helpt je om het juiste moment te vinden waarop je kind kan slapen. Bij sommige kinderen zal het lijken alsof ze helemaal geen signalen laten zien, vaak zul je echter zien dat ook zij slaapsignalen laten zien, echter veel subtieler. Observeer dus goed en leer van de missers.

Referenties:

Baenninger, R. (1997). On yawning and its functions. Psychonomic Bulletin & Review4(2), 198-207.

Gallup, A. C., & Gallup Jr, G. G. (2007). Yawning as a brain cooling mechanism: nasal breathing and forehead cooling diminish the incidence of contagious yawning. Evolutionary Psychology5(1), 147470490700500109.

Guggisberg, A. G., Mathis, J., Schnider, A., & Hess, C. W. (2010). Why do we yawn?. Neuroscience & Biobehavioral Reviews34(8), 1267-1276.

Provine, R.R. (2005). Yawning. American Scientist, 93, 532–539.

Sherer, D.M., Smith, S.A., Abramowicz, J.S. (1991). Fetal yawning in utero at 20 weeks gestation. Journal of Ultrasound Medicine, 10, 68.

Wil je mij volgen?

Like en volg me op FacebookInstagram en abonneer je op de nieuwsbrief. Geen spam, enkel de nieuwe blogs boordevol tips en informatie rondom slapen en opvoeding. En je ontvangt ook nog eens gratis de gids  ‘Verander de slaap van je kind zonder slaaptraining’.

Is deze blog interessant voor iemand die je kent? Deel deze blog gerust met anderen. Zie de buttons voor delen onderaan de blog.

Heb jij een vroege vogel thuis?

Kijk eens bij de online cursus Vroeg Ochtend-Ontwaken van Slaap Zoet™. Leer je vroege vogel begrijpen. Krijg inzicht in welke processen het vroege ontwaken van je kind beïnvloeden en leer veranderingen aan te brengen om vroeg wakker worden te veranderen.

cover online cursus hechting

Meer weten over hechting?

Kijk eens bij de online cursus Hechting van Slaap Zoet™. Leer over de basisprincipes van hechting en gehechtheid, ontdek wat hechting te maken heeft met slaap en leer hoe gehechtheid zich ontwikkelt.

Slaap Zoet Consuela Hendriks Gz-psycholoog Orthopedagoog Droomritmecoach Slaapcoach

Over Consuela Hendriks

Consuela Hendriks is BIG-geregistreerd GZ-psycholoog, orthopedagoog en gecertificeerd slaapcoach. Ze is ruim 20 jaar werkzaam in de geestelijke gezondheidszorg. Met haar jarenlange ervaring in haar praktijk voor psychologische en pedagogische hulpverlening, diagnostiek en 1e en 2e lijnsbehandeling voor kinderen, jongeren en jongvolwassenen heeft zij veel gezinnen mogen ondersteunen bij ontwikkelings- en opvoedingsvraagstukken, waaronder slaapproblematiek. Haar expertise en ervaring ligt niet alleen op het gebied van zich 'normaal' ontwikkelende kinderen maar tevens op het gebied van kinderen met ontwikkelingsstoornissen.

Delen:
Scroll naar boven